تثبیت نیتروژن مولکولی توسط باکتریهای ریزوبیومی، منبع اصلی برای ورود پایدار نیتروژن مورد نیاز گیاهان به سیستمهای کشاورزی است. تثبیت زیستی مولکول نیتروژن در کشاورزی میتواند به وسیله مایهزنی گیاهان لگوم با باکتریهای ریزوبیومی دارای توانایی بالا در تثبیت این مولکول بهبود پیدا کند. آگاهی از تنوع زیستی جمعیتهای بومی این باکتریها برای طراحی تدابیر مایهزنی موفق میتواند مفید واقع شود. در این تحقیق تنوع زیستی، توانایی گرهزایی و کارایی تثبیت نیتروژن 48 باکتری ریزوبیوم جداسازی شده از گرههای گیاه یونجه کشت شده در مناطق مختلف استان همدان مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بررسی تنوع ژنتیکی سویههای مورد مطالعه با استفاده از تکنیک ITS-PCR-RFLP نشان داد که باکتریهای مورد بررسی دارای تنوع ژنتیکی قابل توجه بوده و در سطح شباهت 70 درصد به 4 گروه III ,II ,Iو IV تقسیمبندی شدند.نتایج آزمون گرهزایی نشان داد که اکثر سویهها دارای توانایی ایجاد گره در گیاه یونجه بودند، در حالیکه در اثر تلقیح این گیاه با سویههای KH16، KH24، KH10، KH6، KH133 و KH193 گرهای حاصل نشد. بر اساس نتایج حاصل از آزمون بررسی کارایی تثبیت نیتروژن سویههای مورد مطالعه، این باکتریها به چهار دسته غیر مؤثر، نسبتاً مؤثر، مؤثر و خیلی مؤثر تقسیمبندی شدند.